Không nằm ngoài bối cảnh chung, các thư viện trên khắp thế giới cũng đang phải đối mặt với những lựa chọn khó khăn liên quan tới việc cung cấp dịch vụ thư viện: đóng cửa hoàn toàn hay cắt giảm hoạt động? Chính phủ tại các quốc gia đang áp dụng nhiều chính sách khác nhau. Một số quốc gia có số lượng ca nhiễm bệnh không lớn và chưa áp dụng biện pháp giới hạn cụ thể nào. Tuy nhiên ngay cả trong những trường hợp này, các thư viện vẫn được khuyến nghị áp dụng các biện pháp giữ gìn vệ sinh thông thường, ví dụ như đảm bảo người làm thư viện và người sử dụng thư viện dễ dàng tiếp cận với nguồn nước, xà phòng và chất khử trùng; vệ sinh tài liệu, các trang thiết bị máy móc, bề mặt bàn ghế luôn sạch sẽ. Bên cạnh đó, tại một số quốc gia khác thực hiện các biện pháp nghiêm ngặt hơn, ví dụ như hạn chế tập trung đông người nơi công cộng và cách ly một số khu vực bị ảnh hưởng nhất trong cộng đồng nói chung, thì thư viện nói riêng cần áp dụng giãn cách trong phòng đọc, hạn chế tiếp xúc trực tiếp với người sử dụng thư viện, giảm dần số lượng giờ làm việc, cho phép người làm thư viện tác nghiệp từ xa nếu có thể. Ở những quốc gia có số lượng nhiễm bệnh cao cần áp dụng các biện pháp nghiêm ngặt nhất thì các thư viện bị buộc phải đóng cửa. Trong trường hợp trên, để tránh tình trạng bị “tê liệt” hoàn toàn, các thư viện cần thúc đẩy phát triển thư viện kỹ thuật số và tạo điều kiện cho người sử dụng được tiếp cận loại hình này, tăng số lượng tài liệu và sách điện tử được mượn về nhà. Các thư viện chỉ được mở cửa trở lại khi có thể đảm bảo được tiêu chí về an toàn cho người làm thư viện và người sử dụng thư viện; cũng như sau khi đã có thông báo cụ thể về tất cả các quy định hiện hành cho người sử dụng, cả trực tuyến và tại chỗ, đồng thời sẵn sàng có kế hoạch đối phó trong trường hợp bị tái đóng cửa nếu tỷ lệ lây nhiễm đạt đỉnh mới. Đương nhiên mọi quyết định của chính phủ hay giám đốc thư viện trong việc giới hạn hoạt động dịch vụ hoặc đóng cửa thư viện đều là một quyết định khó khăn, được thực hiện sau khi đánh giá các rủi ro tương đối và cần sự đồng hành, chia sẻ và thông cảm của cả cộng đồng.

Giữ an toàn tại nơi làm việc

Dựa trên các báo cáo về cách thức lây truyền của Covid-19, WHO - Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo người dân thường xuyên rửa tay bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn, không đưa tay lên mắt, mũi, miệng (ho hoặc hắt hơi bên trong khuỷu tay hoặc sử dụng khăn giấy rồi vứt ngay vào thùng rác), giữ khoảng cách với người đang ho hoặc hắt hơi; hạn chế đến nơi công cộng, nơi tập trung đông người, tránh các điểm nóng Covid-19. WHO cũng khuyến khích các thư viện tuân theo hướng dẫn và thường xuyên theo sát các khuyến cáo từ cơ quan chức năng về y tế của quốc gia.

Các nước đã dần thực hiện các quy định nghiêm ngặt đối với người sử dụng thư viện về việc đeo khẩu trang, đồng thời tiến hành kiểm tra nhiệt độ ở cửa ra vào thư viện và yêu cầu người sử dụng khai báo sức khỏe. Một số thư viện đặt tấm chắn bảo vệ, giảm giao dịch trực tiếp giữa người sử dụng và người làm thư viện, khuyến khích thanh toán dịch vụ trực tuyến, hoặc đeo găng tay khi sử dụng thẻ.

Việc đảm bảo nhân viên có sức khỏe tốt, tâm lý thoải mái trong công tác là điều cần thiết và cũng là một nghĩa vụ bắt buộc. Thư viện Đại học Quốc gia Croatia đề nghị tất cả nhân viên kiểm tra thân nhiệt mỗi buổi sáng trước khi đi làm. Thư viện Quốc hội Argentina đặt ra quy trình về cách ứng phó nếu một nhân viên có triệu chứng nhiễm bệnh tại nơi làm việc và toàn bộ nhân viên có mặt phải tuân theo. Nhiều thư viện giới hạn số lượng giờ làm việc trong ngày, cho phép nhân viên làm việc theo ca, như Hội đồng Thư viện Séc khuyến nghị. Thư viện ở các nước Bắc Âu hạn chế tối đa các cuộc họp có thể. Chính phủ các nước Pháp, Ý, Hoa Kỳ hướng dẫn tăng cường công tác bảo dưỡng hệ thống thông gió tại các thư viện, đặc biệt chú ý đến việc lưu thông gió thường xuyên tại các phòng đọc và kho.

Xử lý tài liệu mượn trả

Một câu hỏi quan trọng đặt ra với người làm thư viện về nguy cơ lây nhiễm khi tiếp xúc với các tài liệu mang vi rút. Tuy hiểu biết của chúng ta về cách thức lây lan của vi rút vẫn còn hạn chế nhưng đã có một số nghiên cứu mới liên quan đến sự tồn tại của nó trong không khí và trên các loại bề mặt khác nhau. Theo đó, có khả năng vi rút tồn tại lâu hơn trên nhựa và thép, ít hơn trên bìa cứng hoặc đồng, mặc dù các thử nghiệm này diễn ra trong điều kiện phòng thí nghiệm và nguy cơ lây nhiễm giảm dần theo thời gian.

Nghiên cứu của Viện Bảo tàng và Thư viện Hoa Kỳ cho thấy khả năng lây nhiễm vi rút của các vật liệu bằng giấy ở mức thấp.. . Các thư viện ở Na Uy, Thụy Điển cũng cho biết chưa có bằng chứng về sự lây lan qua các bề mặt giấy. Tuy nhiên, một số thư viện đã áp dụng giải pháp cách ly tài liệu mượn được trả lại, cho dù thời gian cách ly chưa được thống nhất. Ví dụ, Chính phủ các nước Ai-len, Thụy Sỹ, Hà Lan, Bỉ và Nga yêu cầu cách ly 72 giờ, trong khi Cộng hòa Séc cho rằng cần 48 giờ, Hiệp hội Thư viện và Thông tin Úc đề xuất tài liệu chỉ cần được cách ly 24 giờ trước khi được đem ra xử lý và cho mượn lại, bởi rủi ro lây nhiễm sau khoảng thời gian này có thể được coi là không đáng kể.

Mặt khác, các thư viện cần chú trọng nhiều hơn tới khả năng lây nhiễm trên các bề mặt nhựa, chẳng hạn như bàn phím, chuột, đĩa CD và DVD, đồ chơi hoặc tai nghe. Những đồ vật này cần được thường xuyên làm sạch, lau chùi bằng khăn tẩm cồn hoặc tạm dừng phục vụ.

Quản lý làm việc từ xa

Trước thực trạng các thư viện và hiệp hội thư viện phải tạm thời đóng cửa, nhiều lãnh đạo thư viện đang phải đối mặt với những thách thức xung quanh việc làm thế nào để quản lý làm việc từ xa một cách hiệu quả?

Biện pháp tốt nhất là lập kế hoạch trước, đảm bảo rằng tất cả các nhân viên trong diện làm việc từ xa có phương tiện cần thiết (máy tính, Internet, phần mềm làm việc), cũng như được đào tạo kỹ năng kiến thức đầy đủ để làm việc hiệu quả và an toàn tại nhà, đồng thời có thể giữ liên lạc với đồng nghiệp dễ dàng. Bởi thời gian áp dụng các biện pháp giãn cách xã hội có thể rút ngắn hoặc kéo dài tùy thuộc vào tình hình dịch bệnh, các thư viện cần lên kế hoạch đối phó với các tình huống cụ thể và nghiên cứu các tác động lâu dài của hình thức làm việc này lên yếu tố tâm lý của nhân viên, từ đó có biện pháp quản lý phù hợp.

Hành động của các hiệp hội, thư viện quốc gia và các đối tác thư viện

Các hiệp hội thư viện đang làm việc tích cực để cung cấp các thông tin liên quan đến đại dịch và hỗ trợ các thành viên của họ trong khoảng thời gian khó khăn này. Nhiều nơi đã thiết lập các trang với danh sách các nguồn và hướng dẫn đáng tin cậy ở cấp quốc gia, cập nhật các khuyến nghị ở phạm vi khu vực và toàn cầu đồng thời thúc đẩy sự trao đổi và phối hợp giữa các giám đốc thư viện để chia sẻ các ý tưởng và hành động. Một số nơi khác đang cung cấp sự hỗ trợ hữu ích cho việc lập kế hoạch, quản lý nhân viên và tòa nhà thư viện, cũng như cho sự phát triển của các dịch vụ trực tuyến, thông qua danh mục kiểm tra các bước cần thực hiện trong giao tiếp, các biện pháp phòng ngừa an toàn, hỗ trợ cộng đồng cùng các khóa tập huấn hữu ích ứng phó với đại dịch…

Bên cạnh các hoạt động tích cực của hiệp hội thư viện, một số thư viện quốc gia với vị trí vừa là cơ quan chủ chốt của chính phủ, vừa là cơ quan đứng đầu trong hệ thống thư viện của đất nước cũng đang dần khẳng định vai trò trong việc cung cấp quyền truy cập tài liệu số. Một số cuộc khảo sát được tiến hành nhằm xem xét việc mở cửa trở lại, đưa ra các xu hướng phổ biến về cách thức mà các thư viện cần làm để bảo vệ người sử dụng và người làm thư viện, cũng như cung cấp thông tin cụ thể về việc sử dụng tài liệu số và các dịch vụ liên quan đã được triển khai rộng rãi trong suốt cuộc khủng hoảng vừa qua. Trong khi đó, một số thư viện quốc gia khác có nhiệm vụ hỗ trợ việc ra quyết định của quốc hội vẫn tiếp tục soạn thảo các hồ sơ pháp lý cung cấp cái nhìn tổng quan về những gì đang diễn ra.

Ngoài ra, đối tác thư viện gồm nhà xuất bản, nhà phân phối và các bên liên quan khác cũng đã có những động thái tích cực đáng ghi nhận trong việc tạo điều kiện tiếp cận nội dung số ngay cả khi các thư viện buộc phải đóng cửa như nới rộng khả năng truy cập, kéo dài thời gian đăng nhập, cung cấp quyền truy cập miễn phí… SAGE - đối tác xuất bản của IFLA đã công bố xóa cổng đăng ký đối với một số bài viết, cam kết tạo điều kiện truy cập miễn phí các tài liệu liên quan đến đại dịch COVID-19, đồng thời quảng bá khóa học trực tuyến miễn phí “Làm thế nào để được xuất bản”. Một đối tác quan trọng khác của IFLA là OCLC - đã tổ chức một cuộc gặp mặt quy tụ hơn một nghìn thủ thư nhằm chia sẻ những câu chuyện và tạo dựng sự hiểu biết về những yêu cầu trong nghề này.

Các vấn đề đang diễn ra

IFLA nhận thức được rằng đại dịch đã làm nảy sinh một số vấn đề lớn: vấn đề bản quyền, những tác động của cuộc khủng hoảng đối với các lĩnh vực văn hóa, giáo dục và nghiên cứu, quyền riêng tư và việc đảm bảo các quy chế dân chủ được bảo vệ.

IFLA đã tích cực vận động chính sách xung quanh những vấn đề này, đặc biệt là vai trò thúc đẩy hình thành Tuyên bố chung của UNESCO và IFLA: Biến mối đe dọa COVID-19 thành cơ hội để hỗ trợ nhiều hơn cho di sản tư liệu.

IFLA cũng đã tiên phong trong việc soạn thảo một lá thư gửi Tổng Giám đốc Tổ chức Sở hữu Trí tuệ Thế giới kêu gọi hành động để đảm bảo các vấn đề về bản quyền được ủng hộ ở cả khía cạnh pháp lý và thực tiễn.

IFLA cũng đã nêu bật những thách thức mà các thư viện đại học phải đối mặt trong việc truy cập sách điện tử; Ký Tuyên bố ICOLC (The International Coalition of Library Consortia: Liên minh Quốc tế Liên hợp Thư viện) về truy cập tài nguyên và COVID-19, đồng thời đưa ra bộ nguyên tắc để các hiệp hội thư viện sử dụng trong các cuộc đàm phán với chủ sở hữu bản quyền.

Hành động của IFLA

Bất chấp đại dịch COVID-19, công việc của IFLA nhằm củng cố và hợp nhất lĩnh vực thư viện toàn cầu vẫn đang được tiếp tục, quyết tâm duy trì động lực được tạo nên từ chương trình Tầm nhìn Toàn cầu đồng thời tin tưởng mạnh mẽ rằng sứ mệnh mà Chiến lược hành động đặt ra vào năm trước vẫn phù hợp ở hiện tại.

IFLA đang nỗ lực làm việc để đảm bảo rằng các tình nguyện viên và nhân viên trực thuộc có thể tiếp tục công việc quan trọng của họ, điều đó đã được chứng minh bằng sự thành công của một loạt các cuộc họp bàn giữa kỳ được các bộ phận chuyên nghiệp của IFLA tổ chức vào những tuần qua.

Ngoài ra, Bộ phận Thư viện Y tế và Khoa học Sinh học của IFLA phối hợp với Nhóm Lợi ích đặc biệt về Bằng chứng Sức khỏe Toàn cầu và Thảm họa đã tổ chức một hội thảo trên web vào ngày 23/4 về chủ đề bất bình đẳng sức khỏe kỹ thuật số tại thời điểm COVID-19 và một hội thảo khác về vai trò của người làm thư viện trong việc thu thập bằng chứng và chia sẻ truy cập mở để giúp đưa ra quyết định trên toàn cầu. IFLA cũng đã hỗ trợ một loạt các hội thảo trên web tập trung vào cách thức mà các thư viện có thể hỗ trợ kết nối và truy cập thông tin trong thời kỳ đại dịch.

Tuy nhiên, đây mới chỉ là bước khởi đầu. Trong tương lai, IFLA cũng mong muốn giới thiệu những dịch vụ và cơ hội mới để xây dựng xã hội hội nhập thông tin. Trong lĩnh vực này, IFLA sẽ hợp tác chặt chẽ với các bộ phận chuyên nghiệp – nơi tập hợp các chuyên gia đầu ngành thư viện trên toàn cầu để giúp truyền cảm hứng, gắn kết và tạo điều kiện kết nối trong cộng đồng thư viện thế giới. IFLA mong muốn được chia sẻ nhiều hơn.

Nguồn: https://www.ifla.org/covid-19-and-libraries#actions

____________

Lê Thị Thúy Hằng lược dịch